Botuar më 31.VIII.2008
Midis dy epokave qëndron Bachu-maja e ekuilibrit të të gjitha rezultateve të muzikës polifonike të stilit të ngushtë, bashkë me rezultatet e plota të zhvillimit të harmonisë tonale. U arrit ekuilibri i plotë i të gjitha rezultateve të teknikës polifonike me rezultatet e zhvillimit të harmonisë, që mundësoi shumëtaktëshin muzikor (gradaqelat muzikor u mundësuan pikërisht me sistemin tonal).
Mr. Ilir Ramadani
Se a ekziston një marrëdhënieve reciproke midis diciplinave muzikore është e pa diskutueshme, meqë secila prej tyre është dhe do të jetë në shërbim dhe atëherë kur është nevoja i dalin në ndihmë njëra-tjetrës në aspekt të avancimit të muzikës si pjesë fundamentale e artit. Këto marrëdhënie do ti shohim të krijuara në mes të polifonisë nga njëra anë (diciplinë e artë) dhe ndikimit të saj në zhvillimin e harmonisë (e cila më vonë vepron në mënyrë të pavarur). Raportet polifoni - harmoni janë të ndërsjellta, ku njëra paraqet anën horizontale, ndërsa tjetëra anën vertikale të krijimtarisë muzikor. Si lindi dhe si u zhvillua polifonia? Polifonia ka lindur nga melodia (pasiqë vet melodia e ka mundësinë e polifonisë qysh në formën e saj fillestare në një zë) dhe ndikoi në zhvillimin e vet melodisë. Pra, polifonia ndikoi dhe i dha pavarësinë e plotë melodisë dhe vet melodia e thirri në ndihmë polifoninë për ngritjen e saj profesionale. Rezultati i melodisë erdhi vetëm pas përpunimit të plotë të gjithë teknikës polifonike që ishin të domosdoshme për avancimet muzikore. Si ndahet polifonia për nga stilet? E ndarë në dy pjesë mijëvjeçari, polifonia është princip kryesor i shkrimit muzikor: epoka e stilit të ngushtë të polifonisë që filloi në shekullin e X-XI me elementet e para dhe kulmon në shekullin e XVI, ku figurat e asaj kohe ishin Palestrina dhe Orlando Lasso, dy përfaqësuesit më të mdhenjë të polifonisë, ku njëri mbylli një epokë tepër të rëndësishme të kësaj historie dhe la shtigje hapur për epokën tjetër. Këto shtigje që hapi Palestrina, Orlando Lasso i përpunoi më guximshëm duke hapur porta drejtë erërave moderne, ku periudha e parë i takon polifonisë me bazë modale, deri në shek.XVI-të (kjo njihet me emërin polifonia e stilit të ngushtë) dhe pastaj është përpunimi dhe zhvillimi i plotë i harmonisë tonale dhe që shënon edhe lindjen e gjinive ose shtrimit homofonik që ne gjithësesi e klasifikojmë në kuadër të polifonisë, meqenëse i takon shumëzërëshit. Midis këtyre dy epokave qëndron Bachu - maja e ekuilibrit të të gjitha rezultateve të muzikës polifonike të stilit të ngushtë, bashkë me rezultatet e plota të zhvillimit të harmonisë tonale. U arrit ekuilibri i plotë i të gjitha rezultateve të teknikës polifonike me rezultatet e zhvillimit të harmonisë, e cila ka ardhur si rezultat i kësaj polifonie dhe që ka një sistem të harmonisë së tillë që mundësoi shumëtaktëshin muzikor (gradaqelat muzikor u mundësuan pikërisht me sistemin artificial-tonal). Në këta shekuj dhe rezultatet e arritura të polifonisë e mundësuan lindjen e shkencës së re (shek. XVI-të), shkencën e harmonisë, e cila është shkencë e bashkëtingëllimeve muzikore (aspekti verital), algjebra e muzikës, e cila merret me tonalitetin dhe studimin e tij gjithëpërfshirës. Tonaliteti ka në vete individualitetin dhe ekspresivitetin, ku lidhen me idetë dhe përfytyrimet e pamjeve të realizuar me mjete shprehëse muzikore. Dhe me të drejtë tonaliteti konsiderohet si një nga modet meqë prejardhja e tij është pikërisht prej modeve. Polifonia e stilit të ngushtë ka bazë modale, kur themi që ka bazë modale atëherë çfarë është modi? Modi është një mënyrë e të qenit të shkallës. Çdo modë është në raport tërëheqës me tingujt tjerë, ku modi paraqet një gravitet në vete. Në botë njihet rreth 360 e ca mode apo mënyra të krijimit të melodive (varësisht nga traditat e këtyre vendeve). Vetëm në muzikën tonë popullore shqiptare kemi 40 mode, krahasuar me sipërfaqen është një pasuri e jashtëzakonshme, ku modet janë rezultate të melodive. Nuk janë modet që e krijuan melodinë, janë meloditë që në mënyrë të natyrshme duke u krijuar, e kanë në vetvete këtë lloj ligjësie, por raporti në të vërtet melodi – shkallë, është si raporti polifoni – harmoni, ku polifonia ndikoj në zhvillimin e harmonisë, por dhe harmonia nga ana e vet krijoi premise për një zhvillim të mëtutjeshëm të vet muzikës. Muzika përmban në vete edhe ngjyrë, emocion, energji… Komponenti përbërës (kryesor) i çdo vepre muzikore është shkalla muzikore. Atëherë pra ç’është shkalla muzikore, ç’janë modet, si u zhvilluan ato gradualisht, si lindi tonaliteti (që është proces goxha i gjatë historik)? Shkalla muzikore është lidhja funksionale e tingujve me një qendër tonale të vetme, një lidhje funksionale tingujsh në largësi dhe lartësi të ndryshme. Shkalla në vete përmban tri elemente: qendrën tonale, sasinë e tingujve, por edhe mënyrën e renditjes së tingujëve në shkallë dhe funksioni i së cilit prej tyre. Muzika është art kohor dhe si i tillë ai paraqet proqes, duke qenë proqes ka dinamikë: ka ulje, ngritje, ka një energji që rezulton me lëvizje (asnjë lëvizje nuk bëhet pa energji). Në lidhje me sistemin tonal, ai i ngjan skeletit të njeriut, ndërsa e gjithë pjesa tjetër është mishi që e plotëson, kështu janë veprat muzikore. Me zhvillimin e më vonshëm të muzikës u zhvilluan edhe modet që ndryshe quhen sistem artificial i krijuar e jo natyror (dur dhe mol). Një trajtim të veçantë në shkencën e harmonisë kanë pa dyshim disonancat (pjesë të intervaleve që paraqesin rrugën e tejkalimit të situatave muzikore), të cilat janë akumulimet më të rëndësishme të përgatitura, ku përmbajnë zotërimin e tensionit në vete. Pa disonanca muzika do të ishte e pa fuqishme dhe të gjitha problemet muzikore do të ishin të pazgjidhura, të pa renditura sipas mënyrës së ekzistimit të modeve. Ndihmë të madhe për evoluimin e harmonisë si shkencë, paraqet pikërisht modulacioni, i cili paraqet kalimin nga kati i parë tek kati i dytë. Gjithë modulacioni konsiston tek shkalla që hyp në katin e dytë, mandej kati i dytë është i ndërtuar krejtësisht si i pari, i treti po ashtu, i katërti etj. Mirëpo pa modulacion muzika do të ishte shtëpi një katëshe e pa shtrirë në të gjithë sipërfaqen universale të mundësive muzikore-estetike.
(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)
No comments:
Post a Comment