Gjeniu dhe talenti

Estetika dhe njeriu

Botuar më 27.VII.2008

Gjenialitet quhet aftësia që ka një njeri nga natyra për të bërë mirë dhe me lehtësi gjëra që të tjerët nuk do të dinin t’i bënin veçse keq, qoftë edhe duke u munduar shumë. Kryeveprat nuk imitohen, ky paraprakisht është ligji estetik. Vlera e të gjitha gjenive është që nuk imitohen dhe janë të papërsëritshme.

Mr. Ilir Ramadani

Shpjegimi i hollësishëm mbi gjeniun dhe talenin është një temë me të cilën do të duhej të diskutohej në suaza të larta intelektuale, pa i dhënë shumë hapësirë edhe atyre njerzëve që mundohen të japin teza dilitante, ku për shkathtësinë më të vogël natyrore të secilit individ që rrugëton nëpër kohë, thuhet se është gjeni, pasiqë bëjmë atë që e bënë çdo njëri prej nesh. Me sa mend mundohen “të na i mbyllin sytë, e t’i dëgjojmë përrallat e tyre” (disa prej të cilëve e mbajnë veten e tyre për intelektual) se gjeniu është kështu e ashtu, madje me të cilën bëhen të famshëm dhe me autoritet të lartë në audiencë (sepse janë mësuar të imitojnë këngëtarët me famë botërore), duke krijuar konfuziet tek masat e gjëra popullore. Historiani dhe esteti francez Dybo (Dubos) në një vepër të tij (1719) shkruan ”Gjenialitet quhet aftësia që ka një njeri nga natyra për të bërë mirë dhe me lehtësi gjëra që të tjerët nuk do të dinin t’i bënin veçse keq, qoftë edhe duke u munduar shumë”. Me këtë jemi në hap të sqarimit të mirëfilltë të termit gjeni. Kur jemi veç se te gjeniu, është e pakrahasueshme të themi për njerëzit e rendomtë të cilët përfundojnë ndonjë vepër apo edhe ndonjë punë me vlerë të caktuar, e cila është e dedikuar masave të caktuara njerësore, nuk mund të thuhet e të bëhet fjalë për një punë të një gjeniu, pasiqë nuk përmban në vete universalitetin dhe mesazhin universal që japin veprat e gjeniut dhe atë punë gjeniu e bënë me shumë me lehtësi. Gjeniu është njeri i cili nuk do t’ja di se me çfarë merren të tjerët dhe se çfarë bëjnë ata, ai është i gatshëm për të bërë çdo gjë që të jetë i krahasueshëm me shekuj. Derisa shkrimtarët bëjnë mund e sakrificë për të futur në veprat e tyre figura stilistike dhe artistike brenda 50 faqesh, gjeniu ynë Ismajl Kadare atë e bënë brenda 3 faqesh). Ta zbulojmë edhe më mirë atë që do t’u mungonte njerëzve të talentuar e që e posedojnë gjenitë. Derisa gjeniu hap rrugë dhe shtigje të reja që do të mbetet në historinë e muzikës për novatorizmin e sjellur, për universalitetin që ka vepra artistike, për papërsëritshmërinë e saj të bartur me shkuj, talenti nuk e gëzon këtë aftësi edhe pse nuk i mungon puna. Gjeniu është një dhunti e pamposhtur, kurse talenti, një aftësi që i nënshtrohet vullnetit të tij, seriozitetit për të arritur sukses, si dhe përvojës në respektimin e rregullave që i ka dhënë dikush tjetër. Talent – në kuptimin fillestar është një aftësi e veçantë për të ushtruar një zanat apo një punë teknike. Deni Didro thotë: “Sa e sa talenti, mjerisht, ka vdekur pa pasur rastin që të tregonte se kush ka qenë”. Talenti e ka të lehtësuar rrugën e depërtimit të tij, nëse ai e demonstron këtë aftësi dhe të jetë i pandashëm në përpjekjet e tij për të shtrirë këtë aftësi. Të gjithë të talentuarit nuk e kanë fatin e njejtë (ta gëzojnë talentinin e tyre në përparësi me të tjerët), që talentin e tyre ta shfrytëzojnë, ta dëshmojnë po dhe ta avancojnë. Shumë talentëve nuk u jepet rasti apo fare mundësia që të japin atë aftësi intelektuale, një pjesë nuk dinë ta përdorin nga shkaqe të ndryshme, një pjesë mashtrohen me prirjen e tyre, ku nuk i kushtojnë kujdes dhe nuk i përmbahen motos së njohur pedagogjike: se njeriun e bënë të njohur 99 përqind puna, kurse një përqind talenti. Artisti e regjisori i mirënjohur shqiptar, Pirro Mani, thekson: Talenti është si prushi që rri poshtë hirit të vatrës. Duhet ta fshish, ta pastrosh që të shkëlqej si një margaritar i madh. Përveshja e punës sikurse në të gjitha sferat sociale, poashtu bëhet edhe në art – muzikë, ku veçoria e artit është gjithëkohore për nga vlera, por është i pa imitueshëm. Është kaq origjinal, sa që nuk imitohet. Kryeveprat nuk imitohen, ky paraprakisht është ligji estetik. Vlera e të gjithë gjenive është që nuk imitohen. Po marrim një shembull në muzikën e lehtë me këngëtarën Selin Dion. Ajo e ka arritur në fushën e vet këtë pike, kështu që çdo tentativë për ta imituar, në të vërtet është dështim, dhe dështimi është qysh në pikënisje. Ai që është gjeni nuk merret me Selin Dionin, por bën diçka që se ka bërë askush. Dhe meqenëse majmunët imitojnë – atëherë imitojmë edhe… Dhe këngëtarët e ri, nuk guxojnë ta imitojnë atë. Ose Bitellsat, mund të këndohen ato këngë, po ata ishin ashtu original fare dhe po të merremi me imitimin e tyre, do të jemi në situatë të papëlqyeshme me ndërgjegjen tonë humane. Përderisa gjeniu hap shtigje, talenti është i prirur prej një pune të palodhshme dhe të pandërprerë, për të arritur rezultate të kënaqshme (por jo rezultatet e gjeniut). Kjo bëhet me qëllimin e vetëm sepse nuk e posedojnë privilegjin e gjeniut dhe për këtë arsye duhet të sakrifikohet e të bëjë çdo gjë për të qenë në hap me reflektimin e punës së tyre. Vetëm ushtrimi i talentit e bënë atë të jetë në hap me aftësinë e lindur të atij individi. Mos ushtrimi i talentit do të thotë zhdukje, mos përfillje e aftësisë për të bërë gjëra të mira dhe mos pajtim me vullnetin tënd. Por, tek ne ndodh e kundërta (mjafton vetëm të dinë njeriu ta hap dhe ta mbyll komjuterin, të di alfabetin muzikor, ta njoh se kush është mësuesi i tij, apo të bëjë atë që njerëzimi e kishte bërë shekuj më parë dhe në mënyrë imediate merrë epitetin e gjeniut), kjo është ajo që do të ishte e mirë për tu studiuar tek ne, me kënaqësinë dhe vetkënaqësinë e shtuar që e kemi për secilin veprim që bëjmë, pa marrë parasysh se sa ia vlenë të diskutohet për një veprim të tillë. Shpresojë që nuk do të ketë dilema rreth asaj që u elaborua (pa inatë dhe vetëm me një kritikë të mirëfilltë arrijmë në përmirësimin e gabimeve amatoreske të pjesës intelektuale), por kur duhet theksuar realiteti sado i hidhur që është, sërish pjesa më e ndritur dhe e kapshme e komunitetit me një arsim të lartë do ta kuptojnë hallin ekzistent. Gjeniu nuk është çdokush, veçëse ai që është gjeni.

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)

Edukimi medial i fëmijëve

Estetika dhe njeriu

Botuar më 21.VII.2008

Programet arsimore-edukative duhen të jenë më të shpeshta, t’u përgjigjen kërkesave dhe aftësive të zhvillimeve bio-psikologjke të tyre, të kenë për bazë frymën e edukatës së tolerancës, prosperitetit, atdhedashurisë, humanizmit, bamirësisë, bashkëjetesës, ndihmës ndaj atyre të shtyer në moshë, për ruajtjen e ambientit, ndaj shoqërisë, ndaj komuniteteve, edukimin human

Mr. Ilir Ramadani

Keni vërejtur qëndrimet e shpeshta dhe të gjata të fëmijëve para ekraneve televizive dhe a keni menduar sa ndikojnë televizionet në formimin e personalitetit të tyre? Pasqyrimi i programeve të ndryshme që jepen në media, roli i tyre është mjaftë i madh, pasiqë ndikojnë tek brezi i ri në nxitjen e shijes kah e mira, e bukura dhe e vërteta. Llogaritjet duhen të bëhen në atë se mos të kemi programe sa për sy e faqe, sa për ta përmbushur boshllëkun programor ose hapësirën e informacioneve. Në këtë duhet të kemi rreptësisht kritere të larta që do ta pamundësonin futjen e emisioneve false (të pa vlera) që bëhen nga të punësuarit dhe atë e bëjnë sa për ta marr pagën (duke mos e qarë kokën), të cilët gjithashtu janë të vetëdijshëm se këto programe nuk kanë kurrfarë vlere edukativo-estetike, meqërast nuk ndikojnë në anën pozitive të formimit të shijeve tek brezi i ri (dhe kjo ndodh ngaqë kuadrot janë të pranuar në mënyrë fisnore, familjare, klanore dhe politike) janë koherentë me ata që nuk i duan fëmijët e tyre (përdhun t’rejës, m’dekt djali). Përndryshe, vetëm kështu mund të shpjegohet ekzistimi i kaq shumë serialeve latino-amerikane në televizionet tona, i kaq shumë cirkuzantëve dhe spoteve televizive pa kurrëfarë vlere, të cilat ndikojnë në formimin e shijes jo të duhur tek brezi i ri. Pse nuk ekzistojnë programe të mjaftueshme edukativo – arsimore?
Programet arsimore-edukative duhen të jenë më të shpeshta, t’u përgjigjen kërkesave dhe aftësive të zhvillimit bio-psikologjk të tyre, të kenë për bazë frymën e edukatës së tolerancës, prosperitetit, atdhedashurisë, humanizmit, bamirësisë, bashkëjetesës, ndihmës ndaj atyre të shtyer në moshë, ndaj ambientit, ndaj shoqërisë, ndaj komuniteteve të tjera, dhe transmetimi i tyre të mundësojë përcjelljen nga ta e mos të jepen në orët e vona të mbrëmjes apo në orët e hershme të mëngjesit. Njohuritë përkatëse që i posedojnë ata që merren me seleksionimin e programeve ditore, javore, mujore dhe vjetore (nëse ekzistojnë këto programe të seleksionuara), në bazë të asaj që ne po shohim, duken se janë të varfëra, të keq orientuara, dhe të orientuara kah keq formimi i shijes estetike. Mediat i drejtohen një publiku të pakufizuar brenda dhe jashtë kufijve teritorial. Pse duhet ngritur këtë çështje, është me rëndësi të përmendet dhe t’i jepet shpjegim të thelluar estetik mbi rëndësinë, ndikimin dhe të ardhmen e relacioneve midis moshës së re dhe pushtetit më të fuqishëm për krijimin e opinionit publik në secilën shoqëri demokratike.
Mediat, mjetet e komunikimit masiv (radiot, revistat dedikuar fëmijëve e të rinjëve, televizioni, kompjuteri-interneti) janë faktorë me ndikim të fuqishëm në arsimimin dhe në edukimin estetik, ku mediat janë burime të fuqishme edhe në zhvillimin e shijes estetike tek fëmijët dhe tek të rinjtë. Nëpërmjet të shtypit ditor (faqes për fëmijë) te brezi i ri arrihet sensibilizimi estetik, duke pasqyruar poezi, tregime, duke vrojtuar punime figurative etj. Veçanërisht shtypi për fëmijë, revistat (dhe stripat) e ilustruara me fotografi kolor arrijnë efektin estetik, zhvillojnë interesin estetik dhe zhvillojnë shijen estetike. Radioja, televizioni, interneti janë mjete mjaft dinamike informative, ku përmes tyre mund të shihen peisazhe të bukura natyrore që imponojnë paraqitje në mënyrë të gjallë në zhanret e në stilet e ndryshme artistike. Nëpërmjet të tyre zhvillojnë imagjinatën e fëmijëve dhe fillon imitimi si dukuri dhe shkathtësi e tyre. Aristoteli theksonte se “imitimi është instikt i njeriut qysh në fëmijëri”. Pasqyrimet e programeve të ndryshme edukatiovo-arsimore janë një kontribut i fuqishëm në formimin e stileve të ndryshme tek të rinjtë, mëvarësisht nga lloji i shfaqjes televizive ndikimi është po aq i madh, si në sjellje, veshëmbathje, në stilin i të ecurit, të të folurit, në respektimin e të drejtave njerëzore, në të pëlqyerit (ose në zhvillimin e shijës estetike) etj.
Kjo arrihet nëpërmjet të programeve të pasura kulturore, arsimore, koncerteve artistike me një nivel të lartë, dramave, pjesëve teatrale, filmave më vlera edukuese, telekuizeve dhe asociacioneve të ndryshme me tema të larmishme që janë koherente me aftësinë e të rinjëve. Programet edukuese nxitin kërshërinë e të rinjëve që të jenë pjesë përbërse e tyre, gjithashtu programet ku shfaqen koncerte të ndryshme artistike, muzikë klasike (filharmonia, koncerte Solo, duo, kori, orkestra e harqeve, e frymorëve, kuartete, oktete, balete) etj, ndihmojnë në zgjimin e interesit për vlera të mirëfillta dhe zhvillojnë shijen e artdashësve dhe bartësve të këtyre vlerave. Këtu duhet edhe të shihet interesi i mediave karshi formimit të brezit të ri në drejtimin e duhur artistik. Madje panaire të ndryshme letrare, figurative, recitime artistike janë reflektim i drejtpërdrejt i porosive edukative që sajohen veçmas për brezin e ri në përgjithësi. Këto përparësi që kanë mediat bashkëkohore duhet t’i shfrytëzojnë maksimalisht prindërit, edukatorët, mësuesit dhe të gjithë bartësit dhe faktorët edukativ në formimin dhe zhvillimin e personalitetit të fëmijëve, të shijeve të tyre si adhurues të njëmendtë të së bukurës dhe vlerave estetike, duke ndikuar në formimin e bindjeve dhe shijeve tek brezi i ri. Në të shumtën e rasteve kur në media nuk ekziston program adekuat për të rinj, bie interesimi për vlera estetike dhe ato zëvendësohen me jo vlera që faktorët dhe bartësit e përgjegjësive shkaktojnë jo vetëm për çështje materiale por nga mos edukimi i tyre individual dhe mos dija.
Vazhdimisht personeli që mbikëqyrë televizionet duhet të jetë në hap me kohën që të ofroj vlera të mirëfillta, programe të pëlqyeshme dhe edukuese. Kriter parësor duhet të jetë formimi i shijeve tek të rinjët, që të mund t’i dallojnë, t’i hetojnë, t’i vlerësojnë dhe t’i përvetësojnë vlerat edukativo-estetike. Shfrytëzimi i internetit është një arritje e mëtutjeshëm e teknologjisë bashkëkohore, e cila ç’do ditë përparon në suaza të ndryshme dhe me një shpejtësi marramendëse. Materialet të cilat mund t’i gjesh në të janë të një rëndësie të veçantë, ku shfaqen risit më të reja që ndodhin në kohën tonë bashkëkohore. Krahas informatave aty mund të pasurohemi me literatura të ç’do zhanri, për secilën pjesë shkencore që ne jemi të interesuar. Materialet që fokusohen janë të nduardueshme, të hollësishme që japin shembull të grumbullimit dhe të sistemimit të tyre se për çfarë ju intereson krahas lëmive dhe programeve arsimore mund të gjesh edhe zhvillimin e proceseve mësimore në vendet tjera. Televizionet mund t’i informojnë fëmijët, se cilat janë faqet e tyre në internet dhe t’i japin shembullin se si duhet shfrytëzuar interneti. Të njejtën mund ta bëjnë edhe mediat e shkruara. Formimi i shijeve tek brezi i ri ndikon edhe në formimin e personalitetit të tyre, e cila është detyrë parësore e faktorëve edukues. Mediat në Kosovë nuk e kanë rolin edukativ-estetik, por ato paraqesin çorientim dhe mbulim të vlerave estetike, duke u shëndrruar në faktorë primar të avancimit dhe plasimit të jo vlerave.

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)

Lidhjet e muzikës me poezinë

Estetika dhe njeriu

Botuar më13.VII.2008

Edhe kur do të mundohemi në këtë moment të bëjmë shpjegimin e muzikës, thelbin dhe specifikat e saja, (me të gjitha komponentet fundamentale) në këtë rast atë e bëjmë nëpërmjet të fjalëve (këtu shihet qartë se cili është roli i fjalës në artin muzikor). Në një melodi të modeluar bukur (me një horizontale funksionale estetike), qëndron efekti i poezisë.

Mr. Ilir Ramadani

Lidhjet e muzikës me artet tjera janë të pakontestueshme, meqë për t’i ndarë artet nga njëri tjetri është pretendim i pamundur për qëllimin të trajtimit të mirëfilltë dhe të kompletuar (çdo njëri prej arteve të bënë për vete dhe të ndihmon në shpjegimin e fenomeneve dhe dukurive të botës universale - postmoderne). Arti muzikor krijon marrëdhënie korelative me të gjitha artet, si ato imituese (figurative) dhe ato jo imituese (jofigurative). Njërin ndër artet me të cilat muzika ka pozicion të afërt dhe në mënyrë reciproke reflekton dhe ka lidhje shumë të ngushta emocionale dhe spirtuale në praktikë, është arti i poezisë. Kjo lidhje është e shpjegueshme në mënyrë të qartë që në analizën fillestare dhe kjo është e bazuar në reflektimin e tyre në jetën e njeriut. Në Kur’an në citimin e parë shkruan: “Studio, mëso”, ndërsa Bibla thotë: “Në fillim ishte fjala”. Kjo do të ishte një argument shumë i fortë për të ecur më tej në trajtimin e korelacionit në mes të muzikës dhe poezisë. Se cili është ndikimi i njërit art në tjetrin, aty nuk mund të themi gjë, sepse secili art i ka specifikat e veta krijuese dhe depërtuese tek publiku, ku vlerësimet mund të jenë sa në favor të njërit po aq edhe në favor të tjetrit. Trajtimi i muzikës në këtë rast është shumë i vlefshëm, duke e ditur se mjetet shprehëse të muzikës i tejkalojnë ato të arteve tjera. Arti është pjesë e jetës së njeriut në të gjitha segmentet e tija, si ato intelektuale po ashtu edhe në ato shpirtërore. Në esencën e saj, muzika po të studiohet, analizohet hollësisht dhe të kuptohet thelbi i tingullit (vlera dhe madhështia e tingullit në krahasim me mjetet shprehëse të arteve tjera), është vokale. P.sh. tek Choopeni të gjitha miniaturat janë të këndueshme, si dhe tek Rosini opera paraqet instrumentin e bukur vokal. Vet kthesat melodike me të gjitha parametrat shprehëse, me mesazhin që transmeton tek spektatori dhe tek ata të cilët janë pjesë e ngjarjeve muzikore, me lidhjet organike që ka ky lloj arti në proceset që kalon nëpër faza të ndryshme të jetës, të bënë të jesh i përqendruar tek tingulli dhe fjala. Edhe kur do të mundohemi të bëjmë shpjegimin e muzikës, thelbin dhe specifikat e saja, (me të gjitha komponentet përbërëse) në këtë rast atë e bëjmë nëpërmjet të fjalëve (këtu shihet qartë se cili është roli i fjalës në artin muzikor). Nga këtu duhet edhe të fillohet edhe të mendohet dhe të sqarohen lidhjet të ngushta organike që ka muzika me poezinë. Se sa janë të vlefshme pohimet që ndarja e tyre është e padiskutueshme, do të ezaurojmë përmes shtjellimit të drejtë estetik. Në një modelim të bukur melodik (me një horizontale funksionale estetike), qëndron efekti i poezisë së zgjedhur me kujdes, jo vetëm në rastin e reflektimit të saj për të mbushur boshëllëkun eventual në rastet ekstreme, por për ta unifikuar dhe fuqizuar mesazhin universal që përcjell vet modelimi i melodisë. Paraprakisht vendosja e poezisë në funksion të melodisë, tregon faktin e gërshetimit dhe korelacionit të dy arteve, përshtatjen e artit të poezisë në horizontalen e modelimit (sepse muzika është modelim i tingujve në një situatë të caktuar, qoftë kjo situatë edhe palidhje apo pa ndonjë efekt që e presim) për të dhënë mundësinë e shpërthimit emocional në aspekt të fuqizimit dhe energjisë së shprehur. Kjo lidhje kaq e ngushtë në aspekt të krijimit të së bukurës në artin muzikor, të jep mundësinë e shpjegimit të rolit të madh që ka poezia në muzikë dhe në të gjitha artet tjera. Lidhjet e poezisë me muzikën shfaqen edhe në të gjitha gjinitë muzikore, si ato vokale po ashtu edhe tek ato vokalo-instrumentale. P.sh Tek opera bëhet gërshetimi i të gjitha arteve (skena, baleti, koreografia, regjia, orkestri, solistët, kori, dramaturgjia), por lidhja kryesore e muzikës është tek poezia (meqë teksti në këtë gjini është i kënduar dhe i recituar, varësisht idea e kompozitorit). Ariet janë pjesë vokale të operave me bazë melodinë të mbështetur në libret të ndonjë shkrimtari me famë botërore apo edhe të epokës kur ai ka jetuar. Ky libret (i cili është shkruar në formë të dramës, poezisë, prozës apo edhe i bërë enkas për veprën në fjalë), është pjesë përbërëse e veprava muzikore, ku paraqet bazën letrare të dramës muzikore, pra të operës. Pra, muzika është art i shprehur përmes tingujve (tingujt janë mjete shprehëse muzikore - abstrakte për t’u kuptuar), për dallim prej fjalëve që janë mjet komunikimi në mes të njerëzve qysh në kohët e lashta e deri në ditët e sotme. Të shprehurit përmes tingujve paraqet njohje të thellë intelektuale dhe intelegjencë të avancuar në krahasim me fjalën, sepse me fjalë mund të shprehen edhe shtresat jointelektuale. Fjala është pjesë thelbësore e poezisë e shprehur në mënyra të ndryshme, në kohë të ndryshme dhe në momente të caktuara historike, është në nivel më të ultë se tingujt muzikor, të cilët edhe pse janë abstrakt për t’u konkretizuar, paraqesin komunikimin intelektual. Çajkovski thoshte: Kur mbaron fjala, fillon muzika. Fenomenet dhe dukuritë natyrore përshkruhen ekzaktësisht përmes artit, e kjo bëhet pikërisht përmes lidhjeve që krijojnë këto dy arte. Korelacioni në mes të artit të muzikës dhe artit të poezisë paraqet koherencë dhe intelegjencë në nivelin artistik të veprave muzikore që do të paraqiten para masave intelektuale, vepra këto që këtë lidhje e krijojnë sikurse një shkrirje e akujve që ndodh nga një temperaturë e precizuar dhe e mbështetur nga një numër i madh ekspertesh, për të krijuar vepra me vlera të vërteta estetike që do t’i qëndrojnë kohës, sikurse qëndrojnë piramidat në Egjipt. Veprat muzkore qetësojnë shpirtin dhe krijojnë përfytyrime për efeket që krijohen përmes tingujve (artit muzikore) dhe përmes fjalëve (artit të poezisë).

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)

Zambaku i Prizrenit

Estetika dhe njeriu

Botuar më 06.VII.2008

Mr. Ilir Ramadani

Këngët që u paraqiten ishin të një niveli jo të kënaqshëm, çfarë do ti përgjigjeshin këtij evenimenti, orkestrimet e tyre paraqitën thjeshtësinë për nga harmonia dhe formësimi, por u bënë eksperimente nga mjeshtri i fonisë për të treguar se është shumë lehtë që interpretuesit të dalin herë pas here jashtë karakterit të këngës dhe të mbulohen nga orkestra.

Festivali i vetëm muzikor që mundohet të mbaj gjallë këngën e vjetër qytetare dhe të kultivojë vlera të mirëfillëta, tregoi edhe një sukses të limituar, pasiqë mungon profesionalizmi (shumica e këngëve ishin gati të kot fare për kah vlera, me përjashtim të disave), ku duhet të bëhet një punë serioze në përmbushjen e kërkesave që kërkon një eveniment i tillë nëse dëshirojmë të kemi një ngjarje me imazh jo vetëm për qytetin e Prizrenit, por edhe të reflektoj nxitje në tërë Kosovën (edhepse para disa viteve Zambaku i Prizrenit u mbajt plej bek). Niveli jo i dëshiruar i materialit muzikor i përzgjedhur është dëshmi e shfaqur në këtë eveniment (meqë interpretuesit dhe kompozitorët duheshin të ishin më të shkathtë apo edhe duhej të mendonin seriozisht se për çfarë materiali muzikor të përaktohen), mos koordinim herë pas here në mes të dirigjentit dhe orkestrës, mos balancimi dhe akordimi i disa instrumenteve (sidomos i atyre frymorë) dhe dominimi në mënyrën më të keqe të mundur të instrumenteve mbi njëri tjetërin, (këtu duhet kërkuar fajin dikund tjetër e nuk duhet kurrësesi ky faj tu vihet instrumentistëve meqë ai që do të duhej të merrej me foninë, duhet të ketë parasysh evenimentin në fjalë e jo të bëjë eksperimente, meqë e gjithë kjo nuk i jep hapësirë shkëlqimit të margaritarit - vokalit), mbulimi i interpretuesëve nga orkestra i dhanë një përshtypje amatorizmi. Hapja e festivali tregoi amatorizmin e vërtet të korit të SH.K.A ”Agimit” edhe pse funksionon më se VI dekada, ku shumë gjëra dalën në pah pasiqë jo vetëm të kesh një traditë të gjatë kohore do të thotë të jesh i suksesshëm. Në këtë rast udhëheqësi i korit nuk do të duhej që ta ndiente veten rehat, por duhet të mendoj në angazhim të vërtet dhe me shumë njohuri për korin, të konsolidoj radhët e korit dhe atyre tu jap drejtimin e duhur, sepse korit të SH.K.A. Agimit i mungon kultura e të kënduarit. Në paraqitje shpalohet e tërë puna korale, por asaj duhet tu prihet, e nëse dështon kori do të thotë se nuk është paraqitur si duhet në impakt me kërkesat e këngëve, apo nuk është personi adekuat ai i cili do ti parashtroj këto kërkesa (sepse publiku nuk pyet fare se sa energji nevoitet gjatë provave, apo a kanë mbajtur prova apo jo, por mund të shkëlqesh para publikut apo mund edhe të tregosh se nuk ke shkathtësi për një gjë të tillë, siq ishte në rastin konkret). Edhe pse do të duhej të mendohej gjithmonë në ngritjen e nivelit estetik gjatë paraqitjeve, kjo është bërë traditë që kush mos të lodhet për asapektin artistik-estetik, sepse vetëm të jesh pjesëmarrës i një evenimenti mund të shihesh i suksesshëm. Interpretuesit u shfaqen me emocionin e sinqertë që është i justifikuar, sepse u paraqiten live e jo në mënyrë mashtruese për publikun (plej bek) sikur nëpër festivalet tjera ku madje mbahen për çdo vit, pasiqë nuk kanë mundësi të paraqiten në një varg festivalesh të mirëfillëta, ku do të ishte një përvojë e mirë, meqë Kosovën e ka kapluar sundimi i atyre gjërave që vetëm nuk mund të thuhet se kanë qëllim në zbulimin e talentëve dhe avancimin e tyre, por vetëm të anti-talentëve pikërisht përmes këtyre festivaleve. Kjo do të lidhet me një fenomen që ka kohë që po jeton, po zgjerohet, po zotëron dhe po zenë vend tek të gjithë ato shtresa intelektuale, të cilat më së paku e duan artin dhe duan që përmes përfitimeve në art të japin kontributin e tyre sado të vogël prej dilitanti. Këngët që u paraqiten ishin të një niveli jo të kënaqshëm që do t’i përgjigjeshin këtij lloji të evenimentit (ku u krijua për pjesëmarrje e jo për të treguar mjeshtrinë e kompozitorëve), orkestrimet e tyre ishin të thjeshta dhe timbrikë të njejtë, pa ndonjë eksperimet në strukturën formale dhe harmonike. Megjithatë duhet të vlerësohet mbajtja e një festivali live, por herave tjera duhet të mendohet në ngritjen e nivelit muzikor në të gjitha aspektet organizative dhe artistike. Është e nevojshme që të bëhet një hap edhe në festivalet tjera ku do të mund të performonin ashtu siq janë aftësitë e interpretuesëve, e kjo do ti kotribuonte ngritjes së kulturës në vend sepse vetëm gjatë performimit live arrihet emocioni i dëshiruar tek publiku, e jo të kemi mashtrimin së pari në radhët e vet interpretuesëve se gjoja janë dhe janë bërë këngëtarë, sepse dihen kërkesat muzikore që duhet ti posedoj interpretuesi. Duhet të synohet që gjithmonë të kemi performime sa më të mira, që me të vërtet interpretët ta kenë emërin e këngëtarit e kjo arrihet vetëm duke i seleksionuar përmes festivale që duheshin të paraqiteshin live (vetëm atëherë do të dilnin në pah vlerat e këngëtarëve). Juria e festivalit të vetëm live ishte laramane për kah përvoja dhe aftësia për vlerësim, madje disa prej tyre edhe pa ndonjë përvojë (apo pa një aftësi të dalluar që kërkon vlerësimin e këtij evenimenti, që bënë të ndihesh komod deri në momentin e vlerësimit, por pastaj…) bëri që edhe një eveniment i tillë të mos e ketë imazhin e një vlerësimi korrekt dhe koherent. Kjo paraqiti edhe një herë mënyrën e vlerësimit të zhdrejtë, të manipulimit, pa kriter edhepse shumica e tyre ishin vet kompozitor, por fërkimet personale bënë që të mos kishte vlerësim real dhe të drejtë. Pikërisht kjo të bënë të ndihesh i merakosur për të gjitha juritë që ndajnë vlerësimet, sa artistike e sa jo artistike. Ngelemi me shpresë se në një të ardhme të afërt të kemi më shumë festivale të tilla, ku prapë se prapë festivali i Prizrenit duhej të ishte një nismë e mbarë për rrjedhat muzikore në vend edhepse duhet të riparohen të gjitha ato gabime që janë të riparueshme. Dëshira dhe vullneti ekziston, por tani vetëm duhet një mobilizim i shtresës intelektuale që çdo festival të ketë parim fundamental performimin jo mashtrues.

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)