Shpalosje e vlerave të mirëfillëta

Estetika dhe njeriu

Kuptimi i saktë i gjuhës muzikore është një lloj kriteri profesionist për të ndarë artin nga jo arti; artistët profesionistë nga ata amatorë e diletantë dhe artistët e mëdhenj nga artistët e zakonshëm dhe të përditshëm. Atëherë kur shpalosen vlerat e vërteta artistike – mund të kemi numër të mjaftueshëm të atyre që me të vërtet dinë ta dallojnë artin nga jo arti.

Mr. Ilir Ramadani

Jo rrallë herë në Kosovë mund të jepen ngjarje të tilla që të lënë pështypjen e një pune të vlefshme dhe adekuate, ku edhe shtresa intelektuale nuk është e përjashtuar. Kjo pikërisht për faktin se individët që kanë pozita të caktuara në mjedisin kosovar, na lënë hapësirë të pamjaftueshme për të qenë pjesë e evenimenteve dhe vlerave të vërteta artistike. Vetëm atëherë kur jemi të gatshëm që të akceptojmë artin muzikor - vlerat e vërteta të tij, mund të ngritemi në një shkallë të duhur – karshi vendeve tjera që lëvizin me shpejtësi konstante. Krahas zhvillimeve politike në vend, këtë javë Prizreni ishte i privilegjuar që në skenën e saj të performojë edhe Kori i Filharmonisë së Kosovës. Jo vetëm kur kemi koncerte të ndryshme argëtuese, sallat janë plotë, këtë e dëshmoi më së miri koncerti i radhës i shfaqur në Kishën Katolike “Zoja Ndihmëtare” nga Kori i Filharmonisë së Kosovës. Atëherë kur shpalosen vlerat e vërteta artistike – mund të kemi numër të mjaftueshëm të atyre që me të vërtet dinë ta dallojnë artin nga jo arti.
Muzika do të shfaqej si arti i modelimit emocional të tingullit dhe si hapësirë e pakufishme e marrëdhënieve të panumërta të tij me tinguj të tjerë, por edhe me gjendje të tjera reale të materies. Kuptimi i saktë i gjuhës muzikore është një lloj kriteri profesionist për të ndarë artin nga jo arti; artistët profesionistë nga ata amatorë e diletantë dhe artistët e mëdhenj nga artistët e zakonshëm dhe të përditshëm. Arti muzikor nuk është vetëm zbavitje, por roli i tij është multidimensional në hapësirën dhe atmosferën artistike. Në njërën anë është emocional (që të bënë të ndieshëm, të prek në instikt) dhe të bënë pjesë të tij në mënyrë të pavetëdijëshme dhe në anën tjetër, unin e secilit individ e konverton në ne. Pasqyrimi i së bukurës në art arrihet përmes shumë elementeve krahasuese, por çelësi për realizimin e saj, pa dyshim është mjeshtria. Këtë e argumentoi me një shkëlqim të një niveli të lartë estetik - mjeshtri i madh, kompozitori dhe dirigjenti ynë – Rafet Rudi. Realizimi mjeshtëror i veprave korale paraqiti njërin ndër segmentet estetike të shkëputur prej monotonisë artistike që e ka kapluar njërin ndër qytetet më të vjetëra të traditës muzikore në Kosovë - Prizrenin.
Veprat e shfaqura me mjeshtri dhe azhurim të theksuar nga ana e dirigjentit, të japin një leksion të duhur në përgatitjen, performimin e korit dhe mundësinë reale që të jesh sa më afër njerëzve që me të vërtet e meritojnë një respekt të veçantë. Të performosh me vepra korale që me të vërtet kërkojnë azhurim dhe energji të theksuar (sepse rëndësia e tyre është ekuivalente me thënien që muzika në thelbin e saj është vokale), duhet një seriozitet dhe përkushtim profesional. Në kaosin e zhvillimeve kultorore në vend, drita po fillon të jep sinjalet e një akomodimi edhepse duhet të bëhet shumë në ngritjen e vetëdijës së komunitetit kosovar për vlerat estetike. Filharmonia – Opera e Kosovës është institucioni më i lartë artistik, dedikuar artit dhe ngritjes profesionale të individëve. Prandaj nuk duhet të mungojë mbështetja adekuate për një institucion të tillë që me të vërtetë i nevoitet Kosovës.
Megjithatë, vlen të ceket se nuk duhet të jemi të kënaqur me arritjet tona në aspektin artistiko - kulturor, por duhet të jemi kërkues ndaj vetvetes, ndaj atyre që me të vërtet janë pjesë e artit të mirëfilltë, që të bëjnë përpjekje maksimale në avancimin dhe ngritje estetike deri në piadestal.

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)

E bukura në art

Estetika dhe njeriu

E bukura si kategori estetike të prek në emocion dhe krijon ndieshmëri, sensibilitet, e ndodhur në çdo cep të sferës materiale dhe asaj jomateriale, në botën universale të artit. Me të bukurën në art kuptojmë një vendosje të pakontestueshme të harmonisë, të pjesëve përbërëse të saj dhe të masës

Mr. Ilir Ramadani

Arti muzikor historikisht është ndër predispozitat primare të arritjeve intelektuale të njeriut – pjesë e rëndësishme e ndryshimeve dhe orientimit spirtual - estetik. Gjendja e përgjithshme artistike evoluoi ndër shekuj duke u bërë pjesë e rëndësishme e artit nëpër kohor. Muzika është art kompleks (gjuha muzikore është abstrakte për tu konkretizuar) e përbërë prej komponenteve dhe pjesë përbërëse e kategorive estetike. Muzika paraqet modelimin intelektual me bazë të shprehurit spirtual - produkt i imagjinatës dhe mjeshtërisë. Bota e artit është e kategorizuar përmes dukurive dhe fenomeneve përcjellëse. Prof.Dr.Fatimir Hysi thekson: Kategoritë estetike janë bashkësi dukurish të ngjajshme, të cilat u përkasin sferave materiale, por edhe atyre jomateriale e që krijojnë për dhjedhojë, një pamje unike të botës estetike. Në aspektin estetik, dukuritë estetike janë të renditura dhe të klasifikuara sipas estetëve - mendimtarëve – filozofëve në pikëpamje të ndryshme. Njëri ndër estetët i cili dha një ndër kategorizimin më të saktë është esteti francez Sharl Lalo në librin e tij “Nocione të Estetikës“, i cili thekson: janë tre grupime të mëdha të cilët karakterizohen sipas cilësisë dhe shkallës së harmonisë që zotërojnë përbërësit e tyre.
Në rend të parë janë dukuritë e një harmonie të poseduar, dhe këtu nënkupton: “të bukurën”, “të madhërishmën”, dhe “graciozën”. E bukura si kategori estetike të prek në emocion dhe krijon ndieshmëri, sensibilitet, e ndodhur në çdo cep të sferës materiale dhe asaj jomateriale, në botën universale të artit. Forma në të cilën paraqitet e bukra në art mund të jetë e ndryshme për nga karakteri dhe reflektimi në të cilën gjendet në mënyrë statike apo edhe vepruese. Por, megjithatë me të bukurën kuptojmë plotësim e të gjitha segmenteve pa defekteve të mundshme (krijim artistik që bëhet me një zhvillim të masës e formës dhe e cila si rrjedhojë ka përceptimin tonë) që ndodhin në një trajtë të shtruar apo edhe të hijezuar. Niveli i saj është evident vetëm atëherë kur bëhet krahasimi me të shëmtuarën, e cila vije si pasojë e deformimeve të vazhdueshme në art dhe në krijimtarinë estetike. E bukura shërben për të ngrohur mendjen (krijimin e një atmosfere spirtuale) që megjithatë do t’i shërbej gjendjes tonë emocionale dhe butësisë që krijonë me paraqitjen e saj në mendjen e njeriut. Me të bukurën në art kuptojmë një vendosje të pakontestueshme të harmonisë, të pjesëve përbërëse të saj dhe të masës. E bukura është në gjendje të shfaqet përditë dhe në çdo kohë, në forma të ndryshme: vepruese dhe statike.
E bukura si kategori estetike është e varur nga një sërë faktorësh: simetrisë, emocionit, masës, ndjeshmërisë, ekuilibrit, harmonisë, etj. Harmonia e së bukurës është në gjendje të sjellë kënaqësi të rendit kryesisht intelektual dhe bëhet e pranishme në jetën e njeriut në mënyrë të natyrshme. Sipas Prof.Dr.Fatmir Hysi: Çfarë është e bukur në një gjini të caktuar, mund të mos jetë e tillë, për më tepër, mund të jetë e shëmtuar në një gjini tjetër; çfarë e bënë të bukur përfaqësimin e përsosur të një gjinie, mund të mos e bëjë të tillë atë të një gjinie tjetër. Nëse e krahasojmë një luan (me të gjitha tiparet e një kafshe - mbret) me bukurinë e kurorës së qafës së tij, me muskuj të theksuar dhe të nxjerr jashtë, me karakterin e një sunduesi të xhunglës, me një lule shumëngjyrëshe e cila ka një aromë të ëmbël dhe freskuese për tërë pallatin ku jetojmë ne, atëherë nuk mund të themi se luani apo lulja (cilido prej tyre) paraqesin të bukurën apo të shëmtuarën në art. Secili në gjinin e vet (luani në gjinin e kafshëve, si dhe lulja në gjinin e luleve), paraqesin të bukurën dhe karakterin e të bukurës në art. Raporti midis tyre tek njeriu sjell kënaqësinë e llojit të vet tek shqisat tona.
E bukura kudo e ndodhur (në veprimet e njeriut apo në natyrë) krijon situatë emocionale, të ndieshmërisë, të butësisë ndaj veprimit apo joveprimit (statikë), dhe në mendjen e njeriut sjell freski ku krijohet një marrëdhënie shumë e ngushtë në mes njeriut si qenie njerëzore dhe të bukurës – kategorisë estetike. Shtrimi i situatave estetike bëhet atëherë kur përdorim terminologjinë adekuate estetike e jo duke qenë jashtë kësaj përbërje. P.sh. “Vajza është e mirë”? Çka mendoni për këtë situatë estetike? Në këtë rast nuk kemi të bëjmë në asnjë mënyrë me paraqitjen e një situate estetike apo me vlerësim të një situate estetike. “Vajza” është qenie njerëzore me të gjitha tiparet e saja prej një figure që ngjall emocion (në mënyrë institktive sjell këtë emocion). “Është” – paraqet gjendjen e saj fizike momentale. “E mirë” – është veprimi i saj i tërësishëm. Dhe me të vërtetë në këtë rast nuk kemi thënë asgjë, apo më mire të themi nuk kemi paraqitur aspektin estetik. Ndërsa ku themi “Vajza është e bukur apo e shëmtuar” kemi paraqitur një situate estetike, ku janë cekur të gjitha raportet të harmonisë, ku vet harmonia mbetet të jetë situatë estetike e krijuar nga këto raporte e cila krijon edhe pamje të pakomentueshme të kënaqësisë që të jep situata estetike.
Vetëm atëherë kur trajtojmë dhe parashtrojmë probleme apo situata estetike jemi në trajtim të mirëfilltë të aspektit estetik. E bukura të ngacmon, të prek në emocion, të sjell rehati shpirtërore, dhe të bukurën e hasim në veprën e artit dhe në krijmin dhe zhvillimin e ndjenjës për të bukurën, është e domosdoshme që së pari veprat e artit të kenë vlera estetike. Në sensibilizimin e njeriut nga vlerat e së bukurës, mendja dhe intelekti, është frymëzuar nga tiparet e ndjeshmërisë që sjell qysh në hap të parë – në momentin e paraqitjes së saj. E bukura - pjesë e kategorisë së rendit të parë estetik, sjell kënaqësi në përjetimin dhe sjell me veten e saj një sërë elementesh që të bëjnë të ndihesh i kidnapuar – për shkak të vlerës që përmban në esencën fillestare.

(Autori është Magjistër për Estetikë dhe Publicistikë)